Theo một nghiên cứu mới được công bố, một số loài sinh vật nước ngọt đã sống sốt hàng triệu năm, nhưng phần lớn những loài động vật khổng lồ trong số chúng trong đó có cá đuối gai độc cỡ đại, cá trê, rừa và kỳ nhông khổng lồ đang đứng bên bờ vực tuyệt chủng.
Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã định lượng được sự suy giảm toàn cầu của các loài động vật khổng lồ nước ngọt bao gồm cá, bò sát, lưỡng cư và động vật có vú và kết quả cho thấy một bức tranh ảm đạm đang bao trùm lên số phận của chúng. Trong bốn thập kỷ kể từ năm 1970, dân số toàn cầu của những kẻ khổng lồ nước ngọt này đã suy giảm gần 90 phần trăm, gấp đôi so với việc biến mất của những quần thể động vật có xương sống trên đất liền hoặc trong đại dương.
Các loài cá lớn, như cá tầm, cá hồi và cá da trơn khổng lồ, đặc biệt bị đe dọa nghiêm trọng, với sự suy giảm dân số loài lên đến 94%. Hầu hết các loài bò sát nước ngọt lớn và nhiều loài động vật có vú cũng gặp rắc rối. Cá heo sông Dương Tử, Trung Quốc có khả năng là loài cá heo đầu tiên bị tuyệt chủng bởi con người, và cá mái chèo Trung Quốc, loài cá có thể dài 20 feet, đã không được nhìn thấy trong hơn một thập kỷ qua. Các loài khác chỉ còn xót lại vài cá thể cuối cùng của chúng.
Zeb Hogan, nhà sinh vật học tại Đại học Nevada, Reno, và một nhà thám hiểm địa lý quốc gia, người đã nghiên cứu về tình trạng các loài cá nước ngọt khổng lồ trong hai thập kỷ cho rằng: “Đây là một cuộc khủng hoảng với tỷ lệ vô cùng cao nhưng chưa được biết đến rộng rãi.”
Hogan, đồng tác giả của nghiên cứu được công bố trong tuần này trên tạp chí Global Change Biology, cho biết câu chuyện đau thương về loài cá khổng lồ đặc biệt này nhấn mạnh về cuộc khủng hoảng môi trường mà nhiều sông hồ trên thế giới hiện nay đang phải đối mặt. Một khi những loài động vật lớn nhất không còn, đó là một cảnh báo rằng chúng ta cần phải làm gì đó thật nhanh để cải thiện sức khỏe hệ sinh thái trên các sông và hồ của chúng ta.
“Những con quái vật” dưới nước
Các hệ sinh thái nước ngọt thường ít được nghiên cứu hơn so với phần đối lại với chúng là những đại dương, mặc dù đây là nơi ở của một phần ba các loài động vật có xương sống và gần một nửa số loài cá trên toàn thế giới. Trong khi sự suy giảm dân số đã được ghi nhận rõ ràng cho cả loài động vật khổng lồ trên cạn và trên biển, chỉ có một vài nghiên cứu về các loài nước ngọt lớn là được tiến hành trên quy mô toàn cầu.
Trong nghiên cứu này, một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế đã biên soạn dữ liệu dân số của126 trong số 207 loài nước ngọt có cân nặng ít nhất 30 kg (66 pounds) từ năm 1970 đến 2012, dựa trên The Living Planet Index, một cơ sở dữ liệu được quản lý bởi Hiệp hội Động vật học London hợp tác với Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên. Trong chỉ số cho thấy rằng quần thể của tất cả các loài nước ngọt đã giảm 83% trong cùng khoảng thời gian 42 năm, nghiên cứu mới cho thấy tỷ lệ suy giảm thậm chí cao hơn ở động vật nước ngọt lớn, ở mức 88%.
Tác giả chính của nghiên cứu, Fengzhi He, một nhà sinh thái học nước ngọt tại Viện sinh thái nước ngọt và thủy sản nội địa Leibniz (IGB) ở Berlin, cho biết nhận thức của cộng đồng về cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học nước ngọt còn hạn chế, nhiều người không biết rằng các sinh vật khổng lồ thậm chí còn tồn tại. Chúng không giống như hổ, gấu trúc, sư tử hay cá voi, các loài luôn nhận được nhiều sự chú ý trong các phương tiện truyền thông và giáo dục học đường.
Nhà sinh thái học cho biết thêm hai trong số các mối đe dọa lớn nhất đối với các loài nước ngọt đến từ việc khai thác quá mức và suy thoái môi trường sống. Nhiều trong số những loài này được nhắm mục tiêu cho thịt, da và trứng. Các loài cá khổng lồ đặc biệt có xu hướng dễ bị tổn thương hơn các loài cá khác đối với các vấn đề về đập nước xây dựng trên sông, đã ngăn các tuyến đường di cư của chúng và hạn chế quyền tiếp cận vào khu vực sinh sản. Động vật lớn cũng có xu hướng chậm trưởng thành và có tỷ lệ sinh sản thấp, khiến chúng đặc biệt dễ bị tổn thương.
Vấn đề trên sông Mê Kông
Theo nghiên cứu, các khu vực địa sinh học đã chứng kiến sự sụt giảm lớn nhất ở loài sinh vật khổng lồ nước ngọt ở vùng khu vực sinh thái Indomalaya (99%) và Cổ Bắc Phương, bao gồm Châu Âu, Bắc Phi và Bắc Á (97%). Bây giờ, Hogan nói, khu vực có số loài bị suy giảm nghiêm trọng nhất là Đông Nam Á, và đặc biệt là sông Mê Kông, chảy qua Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Hơn một ngàn loài cá nước ngọt sống ở sông Mê Kông, bao gồm nhiều loài lớn nhất thế giới.
Ông Hogan cho biết đã không nhìn thấy một con cá trê khổng lồ tự nhiên ở sông Mê Kông kể từ năm 2015. Những con đập hiện có và những con đập sắp xây sẽ có thể khiến loài cá này tuyệt chủng. Ông và các nhà nghiên cứu khác không chắc chắn hậu quả về sinh thái khi loài cá này biến mất hoàn toàn, nhưng trong trường hợp của sông Mê Kông, nó có thể đe dọa an ninh lương thực và sinh kế của hàng triệu người sống dọc bờ sông.
Trong những phát hiện tổng thể nghiệt ngã, nghiên cứu đã chỉ ra rằng quần thể của 13 loài động vật khổng lồ nước ngọt đã dần ổn định hoặc thậm chí tăng trưởng. Trong số đó có cá tầm xanh và hải ly Mỹ, cả ở Hoa Kỳ. Ở châu Âu, loài hải ly Á-Âu đã quay trở lại nhiều khu vực từ nơi nó đã từng biến mất và ở Campuchia, dân số cá heo sông Irrawaddy đã tăng lần đầu tiên sau 20 năm.
“Chúng tôi không muốn đem lại một bầu không khí ảm đạm và u ám. Chúng tôi muốn thông báo cho mọi người về cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học này nhưng cũng cho họ thấy rằng vẫn còn hy vọng bảo vệ những loài nước ngọt khổng lồ này mà chúng ta có thể thực hiện được.” Ông nói.
Theo National Geographic
Dịch: VRN
