Vào tháng 6 năm 2018, Đại học Wisconsin Press đã xuất bản một cuốn sách gồm nhiều tác giả về dự án Nam Theun 2 gây tranh cãi của Ngân hàng Thế giới
Bối cảnh
Trong nhiều thập kỷ, các dự án đập lớn đã được thực hiện bởi các quốc gia và các cơ quan quốc tế với các mục đích tốt đẹp như: ngăn ngừa lũ lụt, cung cấp điện cho người dân sống ở nông thôn, tạo thu nhập cho các nước nghèo và hơn thế nữa. Nhưng theo thời gian, chi phí xã hội, kinh tế và môi trường đã vượt quá những lợi ích của các con đập, đôi khi đến mức độ thảm hại.
Vào đầu những năm 2000, ngay cả khi Ngân hàng Thế giới đang quay cuồng với các báo cáo về những thất bại liên quan đến thủy điện trong quá khứ, Ngân hàng vẫn quyết định thúc đẩy một dự án thủy điện khổng lồ mới ở Lào. Ngân hàng tin rằng dự án Nam Theun 2 sẽ cung cấp một mô hình mới, khôn ngoan hơn về phát triển đập để giảm nghèo, bảo vệ môi trường, thu hút người dân địa phương một cách minh bạch và kích thích chuyển đổi chính trị và kinh tế. Kể từ khi hoàn thành đập, Ngân hàng Thế giới và những người ủng hộ dự án khác đã liên tục thúc đẩy những câu chuyện về việc dự án đã thành công như thế nào và mặc nhiên coi nói như một “mô hình hoàn hảo”. Ngân hàng Thế giới thậm chí đã xuất bản một cuốn sách về dự án ngay sau khi đập đã được hoàn thành với tiêu đề “Xây dựng con đập tốt hơn”
“Dead in the water” (tạm dịch Sự thất bại) mô tả lịch sử đầy tranh cãi của con đập, khi nó nhiều lần bị trì hoãn với những cái tên mới được thay thế và vô vàn lý do từ những người ủng hộ. Những nỗ lực của Ngân hàng thế giới trong việc đưa ra một siêu dự án được mô tả đầy hoa mỹ “dễ dàng hơn, cảm hứng hơn”, với sự tham gia của các chuyên gia độc lập, các tổ chức phi chính phủ, tất cả đều được xem xét một các chi tiết bao gồm cả những kết quả kinh tế – xã hội mà dự án có thể mang lại.
Kết quả và ý nghĩa rộng hơn
Michael Goldman, tác giả của Thiên nhiên Hoàng gia: Ngân hàng Thế giới và Những đấu tranh vì Công bằng Xã hội trong Kỷ nguyên Toàn cầu hoá cho biết: “Quyển sách tuy ngắn gọn nhưng lời lẽ vô cùng sâu sắc sẽ cho độc giả thấy mức độ nghiêm trọng của dự án đập Nam Theun 2 đã thất bại trong các lĩnh vực như quyền bản địa, sư phát triển, duy trì nghề cá và cuộc sống bên cạnh những dòng sông, sinh kế của những cư dân chịu cảnh phải di dời khỏi khu vực dự án, bảo vệ động vật hoang dã, và lâm nghiệp và một vài điều tương tự “
Quyển sách bao gồm các kết quả nghiên cứu sâu rộng từ sơ cấp đến thứ cấp, sẽ chứng tỏ làm thế nào và tại sao xác nhận thành công của Ngân hàng Thế giới cho Nam Theun 2 đều chỉ dựa trên suy nghĩ mang tính viển vông hơn là thực tế. Cuốn sách thu thập những kinh nghiệm và quan sát về dự án Nam Theun 2 trong vòng hơn hai mươi năm, từ đó ngoại suy các vấn đề và bài học rộng lớn hơn của chính sách phát triển toàn cầu. Quyển sách không chỉ đề cập đến duy nhất một con đập mà còn về cách thức và lý do tại sao những dự án phát triển cơ sở hạ tầng lớn tiếp tục thất bại trong việc học những bài học đúng đắn để rồi vẫn phạm sai lầm tương tự – những sai lầm quá thường xuyên đã gây ra sư tàn phá nặng nề cho các nền văn hóa, sinh kế và môi trường địa phương.
Quyển sách còn chứa đựng lời kêu gọi cần thiết phải đánh giá lại các dự án cơ sở hạ tầng lớn, hợp pháp hóa tại các nước đang phát triển và sẽ nhận được sự quan tâm từ giới học thuật, những nhà hoạch định chính sách trong các lĩnh vực phát triển, bảo tồn, cơ sở hạ tầng, và xóa đói giảm nghèo.
Kết luận của quyển sách nói rằng:
“Nam Theun 2 không chỉ nhận được hỗ trợ và thúc đẩy từ Ngân hàng Thế giới, mà còn bởi một sự hợp tác từ các tổ chức tài chính quốc tế và các cơ quan song phương, thế nhưng thất bại cay đắng của nó không chỉ là một ngoại lệ và được viết ra như một bài học thông thường.”
Các tác giả
Dead in the water được biên soạn bởi các tác giả đến từ 17 đất nước khác nhau. Nhiều người trong số đó đã có thời gian dài làm việc với dự án – làm việc cho các nhà phát triển tư nhân hay Ngân hàng Thế giới, như một chuyên gia độc lập hay các nhà phê bình và vận động chống lại việc xây dựng con đập này. Cả hai biên tập viên của quyển sách đều đã có những liên kết với dự án từ những năm đầu 1990.
Bruce Shoemaker là một nhà nghiên cứu độc lập tập trung vào các vấn đề xung đột về phát triển và tài nguyên thiên nhiên ở khu vực Mê Kông. Ông đã tiến hành nghiên cứu sâu rộng về tác động của đập Nam Theun 2 cũng như các dự án thủy điện và phát triển khác trong khu vực. Những cuốn sách đồng tác giả của ông bao gồm Con người và Dòng sông : Sinh kế dựa trên sông trong lưu vực sông Xe Bang Fai của Lào và con người, sinh kế và môi trường ở lưu vực sông Xekong của Lào.
William Robichaud là một nhà sinh vật học bảo tồn đã làm việc ở Đông Nam Á trong 25 năm. Một trong những lĩnh vực trọng tâm chính của ông là bảo tồn các khu rừng và động vật hoang dã quan trọng trên toàn cầu của lưu vực sông Nam Theun 2. Vào năm 2015, IUCN trao giải thưởng Harry Messel, cho những đóng góp của ông vào việc bảo tồn ở Lào và Việt Nam.
Những người đóng góp khác được liệt kê trong mục lục dưới đây.
Các quỹ McKnight, Oxfam Australia, Bảo tồn động vật hoang dã toàn cầu đã cung cấp tài trợ và hỗ trợ cho cuốn sách này. Những quan điểm được giới thiệu ở đây chủ yếu dựa trên những người đóng góp và biên tập, không phản ánh quan điểm của những tổ chức trên.
Nội dung
Lời nói đầu: Đập và ước mơ ở Lào
Yos Santasombat
Giới thiệu – Bước vào hiện tại
William Robichaud và Bruce Shoemaker
Phần A – Ngân hàng Thế giới Quảng bá Mô hình Thủy điện Mới
Chương Một — Lịch sử tranh cãi của Nam Theun 2: Các nghiên cứu, thất bại và những thương hiệu
Bruce Shoemaker và William Robichaud
Chương Hai – Hướng dẫn độc lập và sự tính nhiệmquốc tế – Hội đồng chuyên gia
Dave Hubbel và Bruce Shoemaker
Chương 3 – Những lời hứa và những cạm bẫy của việc tham vấn và tham gia của NGO
Bruce Shoemaker và Dave Hubbel
Phần B – Bối cảnh và kết quả xã hội, môi trường
Chương 4 – Tính dân tộc trong vở kịch Nam Theun 2: Một cảm giác lịch sử
James Chamberlain
Chương 5 – Các trụ cột bị hỏng: Thất bại của Chương trình tái định cư sinh kế cao nguyên Nakai
Glenn Hunt, Marika Samuelsson và Satomi Higashi
Chương 6 – Thay đổi xã hội ở lưu vực Nam Theun 2 : Trải nghiệm chỉ số rủi ro
N. J. Enfield
Chương 7 – Bảo tồn khó nắm bắt
William Robichaud
Chương 8 – Troubles Downstream: Những thay đổi ở lưu vực sông Xe Bang Fai
Ian G. Baird, Bruce Shoemaker và Kanokwan Manorom
Chương 9 – Lợi tức mà không có trách nhiệm giải trình: Xóa đói giảm nghèo và Nam Theun 2
Bruce Shoemaker
Phần C: Di sản của Nam Theun 2
Chương 10 – Nam Theun 2 và sự biến đổi của các thể chế và tranh luận công khai ở Lào
Sarinda Singh
Chương 11 – Nam Theun 2, Xe Bang Fai và Mạng lưới điện Thái Lan
Ian G. Baird và Noah Quastel
Chương 12 – Chế ngự: Hạn chế trách nhiệm pháp lý trong giao dịch điện Nam Theun 2 của Thái Lan
Grainne Ryder và Witoon Permpongsacharoen
Chương 13 – Thương hiệu đập Nam Theun 2 và vai trò của nó trong sản xuất bài diễn văn của “Thủy điện bền vững”
Carl Middleton
Kết luận – Biến đổi tổn thất
Bruce Shoemaker và William RobichaudAfterword: Bookending Nam Theun 2
Philip Hirsch
