Hai năm sau khi một con đập ở miền nam nước Lào sụp đổ, khiến hàng nghìn người phải di dời khỏi chỗ ở, mỏ vàng thủy điện vẫn tiếp tục ở đất nước này. Nhất khi mà các công ty và chính phủ có liên quan đến vụ việc trên từ chối chịu trách nhiệm cho những gì đã xảy ra, Lào vẫn đặt hy vọng vào thủy điện mà không tính đến việc phải giải quyết các rủi ro.
Hai năm trước, một con đập của Lào sụp đổ, tạo ra một cơn lũ khổng lồ quét sạch 7000 người, và làm chết ít nhất 71 người.
Khi một phần của dự án thủy điện Xe Pian-Xe Namnoy bị vỡ vào ngày 23, tháng 7 năm 2018, nó đã giải phóng 500 triệu m3 nước xuống vùng hạ lưu. Cơn lũ đã phát hủy làng mạc và trang trại của người dân, khiến khắp nơi rơi vào bùn đất, việc đó buộc người dân phải di dời đến nơi ở tạm thời. Một vài ước tính cho rằng tổng số người dân phải di dời là 14000 người.
Kể từ sự cố đó, những người dân bị ảnh hưởng vẫn đang phải đấu tranh để có được câu trả lời cho điều đã xảy ra, tuy nhiên thứ mà họ nhận lại là sự thiếu trách nhiệm từ vụ thảm họa. Mặc dù vụ vỡ đập có thể được coi là một tai nạn, nhưng những người xây dựng nó, bên đầu tư và cả chính phủ – những người trực tiếp tham gia vào việc xây dựng con đập này, đều phải chịu trách nhiệm cho những gì đã gây ra cho cuộc sống, nhà cửa và đất đai của người dân.
Hiện nay, hơn 3000 người vẫn phải sống trong những trại tị nạn, mà nhiều trong số đó phải vật lộn để có đủ nước uống, thức ăn, và bị bỏ rơi mọi cơ hội để có thể tự hỗ trợ bản thân.
Sau vụ vỡ đập, chính phủ đã hứa với các cộng đồng bị ảnh hưởng ở Attapeu là sẽ bồi thường và chi trả trực tiếp cho những thiệt hại, và dành cho họ những ngôi nhà mới và đất đai để làm ăn. Tuy nhiên rất nhiều trong số họ chưa nhìn thấy khoản bồi thường nào cả. Những người đã nhận nhà và đất thì cho rằng chúng quá nhỏ để mà làm ăn được gì.
“Các vị muốn hỏi chúng tôi thiếu gì ư? Chúng tôi thiếu tất cả. Chúng tôi không có hạt để gieo trồng, không có hệ thống thủy nông,” một người dân từ Attapeu đã nói như vậy với Đài Châu Á tự do. “Chúng tôi vẫn không biết chính phủ sẽ làm gì để giảm thiểu việc nghèo đói của mỗi gia đình bị ảnh hưởng.”
Những câu hỏi chưa được trả lời không khiến việc tiếp tục xây dựng nhiều đập thủy điện hơn bị dừng lại
Dự án thủy điện Xe Pian – Xe Namnoy bao gồm ba con đập chính chịu trách nhiệm chuyển hướng nước từ con sông Xe Pian – Xe Namnoy, cùng với đó là ba “đập yên ngựa” (đập phụ). Một trong những con đập phụ đã bị vỡ vào năm 2018, tuy nhiên những nhà phê bình lên tiếng rằng các công ty liên quan trong việc này chưa chắc về nguyên nhân vỡ đập và tại sao những con đập khác chưa được sửa chữa. Đầu năm 2020, con đập bị vỡ đã hoạt động trở lại.
Các nhóm xã hội dân sự tiếp tục kêu gọi sự minh bạch và trách nhiệm để giúp đỡ sửa chữa những ngôi nhà đã bị tàn phá và sinh kế của những người dân bị ảnh hưởng. Việc thiếu minh bạch cũng dẫn đến những chỉ trích từ một nhóm các chuyên gia của UN.
“Một điều không thể tưởng tượng được là những người sống sót sau vụ vỡ đập vẫn phải đối mặt với khó khăn và bất ổn như vậy đối với tương lai của họ”, Maureen Harris của Tổ chức Sông ngòi Thế giới phát biểu.
Xe Pian-Xe Namnoy được xây dựng bởi các công ty Hàn Quốc Hàn Quốc là Western Power và SK Engineering & Construction, hợp tác với công ty Thái Lan Ratchaburi và Lao Holding State Enterprise. Con đập được tài trợ bởi Ngân hàng Xuất nhập khẩu Hàn Quốc và bốn nhà đầu tư Thái Lan: Ngân hàng Xuất nhập khẩu Thái Lan, Krung Thai, Thanachart và Ayudhya Bank.
Mặc dù không có công ty nào trong số này chịu trách nhiệm về những gì đã xảy ra, Lào vẫn tiếp tục đẩy mạnh một danh sách dài các dự án thủy điện tương tự, bao gồm các đập trên dòng chính của sông Mê Kông.
Đập Mê Kông còn mang đến rủi ro lớn hơn cả việc sụp đổ
Việc xây dựng những con đập này đã gây ra hàng loạt các rủi ro đến sức khỏe các dòng sông, vì các con đập này có thể ngăn dòng di cư của cá và trầm tích mà cung cấp các chất dinh dưỡng cho các nông dân cũng như hệ sinh thái dọc hai bên sông. Việc xây dựng này còn làm ảnh hưởng đến cuộc sống của 60 triệu người, những người dựa hoàn toàn vào hạ lưu sông Mê Kông như là nguồn cung cấp thức ăn.
Những ảnh hưởng của các con đập này đã được đề cập đến như câu hỏi, nhất là khi vụ hạn hán kỉ lục vẫn đang quấy rầy đời sống người nông dân trong suốt năm qua. Nghiên cứu mới chỉ ra rằng hạn hán có chiều hướng trở nên trầm trọng hơn do việc xây dựng thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Kông ở Trung Quốc, cũng như đập mới ở Lào. Những tác động này cũng kết hợp với các tác động của biến đổi khí hậu, gây nguy hiểm cho nguồn cung cấp nước và thực phẩm của khu vực.
Bất chấp rủi ro, Lào đã xây dựng khoảng 50 đập trong 15 năm qua. 50 đập khác hiện đang được xây dựng và chính phủ có thêm 288 kế hoạch.
Các nhà đầu tư đã cố gắng giảm thiểu tác động của các con đập trên sông Mê Kông bằng cách kết hợp các yếu tố như thang máy cá và cổng trầm tích. Nhưng những công nghệ này chưa được thử nghiệm ở sông Mê Kông và những thay đổi đối với dòng sông kể từ khi đập Xayaburi đi vào hoạt động, cho thấy chúng không hoạt động.
“Chúng tôi chưa có có đập nào trêndòng chính của Hạ lưu sông Mê Kông trước đập Xayaburi, vì vậy rất nhiều thông tin kỹ thuật chỉ là lý thuyết,” ông Pong Pongsak Suttinon, giảng viên tại Đại học Chulalongkorn, Thái Lan, nói với Reuters.
Mặc dù dự án Xe Pian-Xe Namnoy không nằm trên dòng chính của sông Mê Kông, việc xây dựng nó vẫn gây ra những hậu quả đáng kể về mặt xã hội và môi trường. Dự án nằm trên hai tỉnh, Attapeu và Champasak, và ít nhất 3.000 cư dân bản địa đã bị mất đất.
Lào có kế hoạch trở thành cục pin của Đông Nam Á, đại diện cho sự chuyển đổi đất đai và tài nguyên cũng như sửa đổi nền kinh tế của đất nước và nguồn cung cấp năng lượng của khu vực.
Hầu hết năng lượng từ các đập của Lào được xuất khẩu, đất nước này có mức tiêu thụ năng lượng bình quân đầu người thấp nhất trong khu vực. Năm 2005, tổng công suất thủy điện của Lào là 700 MW. Năm nay, hai đập trên dòng chính của hạ lưu sông Mê Kông đã bắt đầu vận hành, đập Xayaburi có công suất 1200 MW và đập Don Sahong có công suất 260 MW. Nếu tất cả các dự án thủy điện theo kế hoạch hiện tại được xây dựng, nó sẽ mang lại tổng số công suất lên tới 27.000 MW.
Việc xây dựng đập được gắn chặt với kế hoạch phát triển kinh tế của đất nước. Kể từ năm 2005, GDP bình quân đầu người của Lào đã tăng hơn gấp ba, từ 621 đô la Mỹ năm 2006 đến 2027 đô la Mỹ năm 2016.
Nhưng sự phát triển kinh tế này sẽ chẳng mang nghĩa lý nào nếu chính phủ và các công ty không quan tâm đến việc giúp đỡ các cộng đồng dân cư bị ảnh hưởng đối mặt với những rủi ro. Với trường hợp của Xe Pian – Xe Nam Noy, điều này có nghĩa là cung cấp cho những người dân ở vùng Attapeu và dọc biên giới Campuchia, những nguồn lợi mà có thể giúp họ tái sản xuất và xây dựng lại cuộc sống.
Yuka Kiguchi, giám đốc nhóm vận động sông Mekong Watch cho biết, “Chúng tôi kêu gọi các nhà đầu tư và những người ủng hộ tài chính chịu trách nhiệm về những mất mát và bất công bằng cách tham gia một cách có ý nghĩa với các cộng đồng bị ảnh hưởng và các thành viên liên quan của xã hội dân sự.
“Cần có những cam kết ràng buộc về thời gian và phân bổ vốn minh bạch để cho thấy họ sẽ hỗ trợ đầy đủ cho mọi người trong việc khôi phục và duy trì một tương lai xứng đáng.”
Theo Asean Today
Dịch bởi VRN
