Sự sụt giảm nguồn nước sông Mê Kông đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Mục tiêu không để thiếu nước sinh hoạt, bảo vệ an toàn vùng canh tác cây ăn trái và sản xuất lúa phù hợp tình hình nguồn nước, đang là thách thức lớn đối với người dân nơi đây.
Thực trạng thách thức
Diễn biến cực đoan của thời tiết trong những năm qua đang là thách thức đối với quyết tâm bảo đảm đời sống người dân cũng như sản xuất nông nghiệp vùng ĐBSCL. Phó Tổng cục trưởng Khí tượng – Thủy văn Hoàng Đức Cường cho biết, số liệu phân tích mưa quan trắc trên toàn cầu, lượng mưa mùa lũ năm 2019 tại thượng nguồn sông Mê Kông thuộc vùng lãnh thổ Trung Quốc thiếu hụt 20 đến 25% so năm 2015 (năm được đánh giá xảy ra hạn, mặn lịch sử); vùng ĐBSCL thiếu hụt 20 đến 50% so trung bình nhiều năm. Xâm nhập mặn diễn ra sớm hơn trung bình nhiều năm và cùng kỳ năm 2015. Cụ thể: trên sông Vàm Cỏ Tây, độ mặn bốn phần nghìn đã vào sâu 50 km; trên sông Tiền đã vào ba nhánh sông chính của tỉnh Bến Tre gần 60 km; trên sông Hậu cũng xâm nhập khoảng 50 km. Trong trường hợp cực đoan, thời gian thiếu mưa kéo dài kết hợp việc sử dụng và khai thác tài nguyên nước trong khu vực sẽ làm cho tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn trở nên trầm trọng hơn mùa khô năm 2015-2016.
Để chủ động đối phó hạn, mặn, tại hội nghị phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn, bảo đảm sản xuất nông nghiệp và dân sinh khu vực ĐBSCL năm 2019-2020 vừa tổ chức tại tỉnh Bến Tre, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT) phối hợp các địa phương tập trung những biện pháp ứng phó hiệu quả. Trước hết, bảo đảm cuộc sống cho người dân, không được để bất kỳ hộ dân nào thiếu nước sinh hoạt và nước cho sản xuất; bảo vệ mùa màng và không để bùng phát dịch bệnh do thiếu nước.
Tuy nhiên, thực trạng đáng lo ngại hiện nay là do nguồn nước mặt khan hiếm và suy giảm vì hạn hán và mặn xâm nhập, dẫn đến việc người dân khoan giếng khai thác nước ngầm một cách tràn lan, làm cho mực nước ngầm bị sụt giảm nghiêm trọng, chất lượng nước có nơi không bảo đảm cho các sinh hoạt vì nhiễm thạch tín, phèn. Minh chứng rõ nhất là vào năm 2016, đợt hạn, mặn lịch sử đã diễn ra ở chín trong số 13 tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL, gây thiệt hại nặng nề cho hơn 160 nghìn ha đất sản xuất nông nghiệp, khoảng 600 nghìn người dân bị thiếu nước sinh hoạt, tổng thiệt hại khoảng 5.600 tỷ đồng. Ngoài ra, do thiếu nước sản xuất nông nghiệp, nhiều người dân ở các địa phương vùng ĐBSCL phải bỏ hoang đất để lên các thành phố lớn làm công nhân, phụ hồ, giúp việc.
Tại Tiền Giang, Chi cục Thủy lợi và Phòng chống lụt bão tỉnh đã xây dựng phương án khẩn cấp, thay vì vận động nhân dân bơm để trữ nước trên ruộng, trên kênh thì nay tỉnh tổ chức các trạm bơm dã chiến. Điển hình như trong địa bàn của dự án ngọt hóa Gò Công có diện tích sản xuất hơn 40 nghìn ha, tổ chức bốn trạm bơm dã chiến cho 20 nghìn ha có khả năng ảnh hưởng xâm nhập mặn. Mặt khác, để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống hạn, mặn, một số địa phương đã liên kết, hợp tác triển khai chung các công trình thủy lợi. Hai tỉnh Tiền Giang và Long An có chung dự án Bảo Định diện tích hơn 40 nghìn ha. Khi chịu tác động của hạn, mặn, hai địa phương sẽ hợp tác với nhau để hạn chế thiệt hại. Vừa qua, Sở NN và PTNT hai tỉnh đã trình UBND phương án đắp đập Bà Hai Màng, đập ông Dượng, đập Bến Kè… với tiêu chí đắp đập trước khi mặn đạt 1g/l để chủ động ngăn mặn. Trước mắt, phía Long An đắp năm đập, còn Tiền Giang sẽ đắp đập Bến Kè.
Giám đốc Sở NN và PTNT Sóc Trăng Lương Minh Quyết chia sẻ, Sóc Trăng là tỉnh ven biển với ba cửa sông Trần Đề, Định An và Mỹ Thanh. Hệ thống thủy lợi hình thành bảy vùng dự án với hơn 407 km đê bao, 157 cống, 91 trạm bơm điện tập trung và hơn 100 km kênh cấp I, cấp II tạo nguồn. Do địa bàn tiếp giáp với biển, thách thức lớn nhất của địa phương là thường xuyên phải đối phó với triều cường, xâm nhập mặn vào mùa khô. Ngành nông nghiệp tỉnh đang tăng cường công tác dự báo tình hình xâm nhập mặn hay các đợt triều cường, nhất là trong tháng cuối năm âm lịch, cũng như phối hợp các đơn vị chuyên môn thường xuyên thông báo tình hình hạn, mặn, giúp người dân phòng, chống hiệu quả.
Cần những giải pháp cụ thể
Xâm nhập mặn, hạn hán tại các tỉnh ĐBSCL đang là thách thức cho sự phát triển kinh tế của toàn vùng không chỉ trong năm 2020 mà còn trong các năm tiếp theo, với xu hướng ngày càng khốc liệt, cực đoan hơn. Lường trước những thách thức này, Bộ NN và PTNT đã tổ chức theo dõi, giám sát, dự báo tình hình nguồn nước, xâm nhập mặn liên tục từ tháng 6-2019. Bên cạnh đó, đẩy sớm khung thời vụ sản xuất lúa đông xuân ngay từ tháng 10-2019 để tránh thời điểm xâm nhập cao trùng với thời kỳ nhạy cảm của cây trồng, đồng thời đẩy nhanh tiến độ thi công các dự án đầu tư xây dựng do Bộ NN và PTNT quản lý… Mặt khác, Bộ Tài nguyên và Môi trường tăng cường công tác dự báo, cung cấp các bản tin nhận định về tình hình khí tượng – thủy văn, tình hình hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn cho các cơ quan liên quan và các địa phương để chỉ đạo sản xuất phù hợp với điều kiện nguồn nước và chủ động thực hiện các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.
Nhằm đối phó hiệu quả hơn với hạn hán và mặn xâm nhập, bảo đảm ổn định đời sống người dân, công việc cụ thể hơn trong lúc này là các địa phương cần chủ động xây dựng kế hoạch tổng thể cấp nước sinh hoạt, với phương châm không để người dân thiếu nước. Đối với vùng thường xuyên xảy ra thiếu nước sinh hoạt phải tự cân đối từ hộ đến thôn, ấp, xã, huyện, tỉnh, đồng thời chủ động bố trí ngân sách để triển khai thực hiện các giải pháp cấp bách phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn đến cấp nước sinh hoạt nông thôn; gia cố bờ bao, chủ động tích trữ nước trong các hồ, đầm, ao. Về lâu dài, các địa phương đầu tư lắp đặt thiết bị giám sát độ mặn tự động để kịp thời thông tin, chủ động triển khai các biện pháp ứng phó phù hợp với từng giai đoạn, nhất là ứng phó tác động của thời tiết cực đoan.
Hiện nay, nước mặn đang len lỏi các kênh rạch và vào sâu nội đồng trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. Do ảnh hưởng của thủy triều sông Mê Kông, ranh mặn đã vượt qua khu vực Đại Ngãi thời gian dài gây khó khăn trong việc cung cấp nước cho sản xuất trên địa bàn Long Phú – Tiếp Nhật, ảnh hưởng tới việc lấy nước của các công trình thủy lợi trong phạm vi cách biển 30 đến 35 km. Chủ tịch UBND tỉnh Trần Văn Chuyện cho biết, để những diễn biến bất lợi của thời tiết, tình hình xâm nhập mặn và dịch hại không gây ảnh hưởng nặng quá trình sản xuất của người dân trong vụ mùa năm 2019-2020, các cấp, các ngành liên quan đã chủ động trong chỉ đạo đơn vị trực thuộc chuyên môn, rà soát lại tình hình thực tế và có kế hoạch sản xuất, xây dựng lịch thời vụ cụ thể cho từng vùng; cũng như phân công cán bộ kỹ thuật phụ trách địa bàn, thường xuyên đôn đốc, kiểm tra kịp thời nắm tình hình và đề xuất các giải pháp nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại.
Thêm vào đó, ngành chuyên môn khuyến cáo nông dân sử dụng các giống lúa phù hợp từng vùng; bố trí thời vụ tránh mặn, hạn cuối vụ ở những vùng có nguy cơ bị ảnh hưởng cao, nhất là ở các khu vực Long Phú – Tiếp Nhật và vùng giáp ranh tỉnh Bạc Liêu. Riêng tại những vùng có điều kiện sản xuất lúa khó khăn, không cho hiệu quả kinh tế thì khuyến cáo người dân chuyển đổi cơ cấu sang cây trồng khác hoặc nuôi trồng thủy sản, cũng như sử dụng giống xác nhận trong sản xuất; thay đổi cơ cấu giống, sử dụng các giống lúa có năng suất, chất lượng cao, có khả năng chống chịu với những điều kiện bất lợi về thời tiết.
Ngừng xuống giống lúa vụ đông xuân 2019-2020, chuyển sang trồng các loại rau màu để bảo đảm đủ nước tưới cho vụ sản xuất này. Đó là chỉ đạo quyết liệt của UBND tỉnh Trà Vinh nhằm đối phó với diễn biến gay gắt của xâm nhập mặn. Hiện, toàn tỉnh có khoảng 37.993 ha lúa đông xuân có khả năng thiệt hại do hạn, mặn. Sở NN và PTNT tỉnh chỉ đạo bên cạnh các biện pháp tăng cường quan trắc nguồn nước, đo độ mặn, vận hành hợp lý các cống đầu mối, giải tỏa chướng ngại vật trên kênh rạch, tích trữ nước ngọt… đối với số diện tích chưa xuống giống, chỉ cho tiếp tục xuống giống 2.489 ha, còn lại 28.122 ha rủi ro cao vận động nhân dân cắt vụ, tuyệt đối không xuống giống lúa, bố trí cây trồng cạn, ít sử dụng nước.
Về lâu dài, Sở NN và PTNT Trà Vinh kiến nghị Bộ NN và PTNT đẩy nhanh tiến độ thi công ba cống đầu nguồn là Bông Bót và Tân Dinh (phía sông Hậu) và cống Vũng Liêm (phía sông Tiền). Trước mắt, sớm hỗ trợ kinh phí để thực hiện giải pháp ngăn mặn cấp bách tại các cửa cống đang thi công. Mặt khác, hỗ trợ kinh phí cho tỉnh hơn 100 tỷ đồng để thực hiện nạo vét 413 công trình thủy lợi cấp 3, với tổng chiều dài gần 1.000 km; 14 công trình bờ bao, tổng chiều dài gần 20 km, nạo vét 105 công trình kênh cấp 2, tổng chiều dài hơn 260 km.
Theo Báo Nhân dân
